Mungkir Lain Hiji-hijina Jalan: Panganteur keur "Mungkir: Antologi Sajak Sunda Pamass Unpad

Mungkir Lain Hiji-hijina Jalan

Panganteur "Mungkir: Antologi Sajak Sunda Pamass Unpad"
Rizki Sanjaya

Senén, 23 Nopémber 2015 kuring didatangan ku salasaurang sobat kuring di kampus. Dina éta obrolan, kuring ditawaran ngagarap buku antologi sajak Sunda Pamass Unpad nu ka-3. Kuring sapuk. Tapi pas malik nanya saha nu bakal jadi éditorna, kacida reuwasna basa manéhna nitah kuring anu jadi éditorna.  Kholid Abidin nu nitah téh. Sabenerna ditawaran siga kieu téh bungah pisan. Tapi di sisi lian, kuring can pernah jadi éditor sateuacanna. Boh dina tulisan sapopoé, komo dina hiji buku mah.

Ieu buku ceuk Kholid kudu bérés saacan kaping 28 Nopémber 2015. Hartina ieu buku kudu bérés dina waktu kurang ti 6 poé. Teu lila mikir, kuring nyapukkeun kana tawisanana. Mugia jadi hiji tarékah hadé keur urang saréréa.

Dina bubuka ieu, kuring neda widi ka sadayana. Sabab di Sunda mah aya paribasa mipit kudu amit, ngala kudu ménta.

***

Dina waktu 48 jam, kakumpul 41 sajak Sunda karya wadya balad Pamass. Sabenerna loba pisan nu hayang ngirim téh, malah aya nu ngirim 10 sajak. Kusabab diudag waktu. Dipancegkeun waé 41 sajak éta nu bakal minuhan ieu buku.

Sajak dina kasusastraan Sunda, geus jadi hiji wangun tulisan anu loba dipikaresep. Kitu sotéh da nyieun sajak mah teu kudu panjang-panjang. Pondok gé disebut sajak. Najan basa mimiti aya jadi hiji pasualan di Sunda; sabab aya pihak nu pro jeung kontra. Tapi teu matak jadi hahalang keur arurang pikeun nyieun sajak di waktu ayeuna.

Iskandarwassid dina buku Kamus Istilah Sastra nyebut lamun “Lahirna sajak bébas dina sastra Sunda kungsi nimbulkeun polémik, antara pihak anu pro jeung kontra kana éta wangun puisi. Pihak anu narima, di antarana, nyebutkeun yén wanda sajak bébas téh saéstuna geus gelar dina sastra buhun, upamana dina carita pantun” (Iskandarwassid, 2003: 20). Ayana pro jeung kontra dina wangun sajak, bisa jadi lantaran sajak mah dijieunna teu maké guru lagu jeung guru wilangan. Béda jeung puisi Sunda buhun siga dangding jeung guguritan mah, anu puguh maké guru lagu jeung guru wilangan dina wangun pupuh. Tapi beuki ayeuna, dangding jeung guguritan geus ditarima jadi hiji kabeungharan anyar di sastra Sunda. Katambah dangding di sastra Sunda ayeuna, kapaké pisan dina tembang Sunda.

Téddi Muhtadin, kritikus sastra Sunda, dina disertasina nyebut lamun sajak mangrupa wangun puisi anyar, sabab sajak mah teu dibeungkeut ku aturan. Sajak ogé sok disebut puisi bébas atawa puisi modérn. Lian ti éta, dijelaskeun lamun sajak di Sunda mimiti ditulisna ku Kis Ws dina taun 1946, jeung mimiti dimuat dina surat kabar Sipatahoenan taun 1949. Ceuk Téddi, sajak mangrupa salasahiji wangun puisi anu dipikaresep rumaja jaman ayeuna, sabab sajak bisa jadi hiji cara némbongkeun kabeungharan urang ka nagara lian.

Dina nyieun sajak, urang kudu ngaliwatan prosés nu panjang. Sabab dina nyieun sajak, urang kudu bisa ngadumaniskeun eusi haté jeung kecap nu bakal ditulis. Kitu nu matak ceuk kuring mah, sing saha waé jalma nu bisa nyieun sajak alus, pasti bisa nyieun carpon nu alus.

Dina antologi sajak Sunda Mungkir, kuring nempo lamun rata-rata mahasiswa ayeuna ngabagi tulisanana kana opat bagian: (1) kritis kana lingkungan, (2) ambek jeung teu narima kana kaayaan, (3) peurih jeung éndahna rasa cinta, jeung (4) hideung-bodasna manusa dina bab kahirupan.

Basa milih judul, kuring bingung nangtukeun judul naon nu bisa ngabeungkeut kana 41 sajak nu aya di ieu buku. Sabenerna milih judul téh hiji pasualan nu teu gampang. Teu bisa langsung ditangtukeun ku ngan sakali nempo. Saenggeus ditilikan sababaraha kali, kuring kataji ku sajak anu judulna Mungkir beunang Adi Fadli:

Mungkir

lain bodas, lain hideung // teu ka kalér, teu ka kidul // teu ka wétan, teu ka kulon // teu ka ditu, teu ka dieu

mabniyan // stagnan // di mana ieu? // kudu ka mana?

angin nu ngahiliwir // ngajentul, bari muir // meureun mungkir // ceuk pikir

Dina padalisan kahiji, dihijikeunana kecap bodas jeung hideung tangtu geus ngawakilan eusi ieu buku. Hakékatna manusa nu hirup di dunya, tangtu bakal aya di sabudeureun masalah kahirupan. Moal bisa leupas tina hideung jeung bodasna amalan salila hirup di dunya; tina laku lampahna, tina pasipatanana, ogé tina cariosanana.

Kecap “mungkir” dicokot tina kecap dasar “pungkir”, anu hartina teu rumasa boga dosa. Tina sipatna, kecap “pungkir” ogé deukeut jeung kecap “ngangles”, anu boga harti bohong jeung teu ngaku kana dosa. Dina ieu buku, aya sababaraha sajak anu eusina nyaritakeun jalma-jalma nu mungkir, jalma-jalma nu ngangles, jeung kajadian-kajadian anu ngagambarkeun kaayaan haté nu nyieun jalan carita. Kaayaan éta haté, dicaritakeunana aya dina rasa mungkir jeung ngangles kana hiji pasualan, atawa kaayaan. Contona dina sajak Ali Dwi Julianto anu judulna Program Kiamat. Dina sajakna, Ali ngagambarkeun kaayaan haté anu mungkir tina kanyataan. Padahal ku ngan cicingna urang narimakeun kaayaan, komo kaayaan éta kaasup ngarugikeun balaréa, geus jadi hiji dosa keur arurang. Sabab ku ngantepkeunana urang kana hiji kagoréngan, arurang geus kaasup ka jalma-jalma nu ngantep, jeung bener ngadukung kana ayana program kiamat siga nu dicaritakeun ku manéhna.

Ieu buku ogé teu tinggaleun dina pasualan cinta, jeung rasa nyaah. Sigana mahasiswa ayeuna mah moal bisa leupas tina masalah cinta. Da kabuktian, salian kahirupan, masalah cinta ogé jadi hiji téma nu jadi karesep tina sababaraha sajak dina ieu buku.

Kritik kana kaayaan alam, teu tinggaleun jadi hiji pasualan nu loba dibahas jeung diwakilan ku sababaraha sajak dina ieu buku. Geus kuduna mahasiswa boga kereteg kana kaayaan lingkungan, kaayaan sosial, jeung naon-naon waé nu geus hakna urang kritik. Sabab jadi mahasiswa mah kudu kritis. Apan mahasiswa téh bakal jadi wawakil masarakat satutasna bérés nyuprih élmu. Lamun urang jadi mahasiswa nu cicing waé jeung sagala narima kana kaayaan, bari kaayaan éta ngarugikeun balaréa. Sakali deui, hartina arurang kaasup kana golongan anu mungkir tina kaayaan, ngangles kana kanyataan.

Pamungkas, kanggo ngawakilan saha waé nu mungkir. Hiji kutipan ti sajak nu judulna Sono beunang Fébrryyana.

“najan geus ruksak ku kaayaan jaman ayeuna,

nyaah moal bisa dibobodo”

Sabab teu kabéh jalma nu mungkir téh, teu nyaah kana kaayaan. Asal ulah siga keuyeup wé. Panon ka hareup, leumpang ka gigir.

Jatinangor, 26 Nopémber 2015.